Istorija&Razvoj računara

Razvoj računara kroz istoriju

-1200
Abacus

računaljka, abak

Računaljka koja se sastoji od kuglica ili koturova, koji mogu da se pomjeraju gore i dolje na nizu štapića ili žice, obično sa drvenim okvirom.Uslovno govoreći preteča modernih računara. Abakus ne računa, već pomaže pri računanju.
Pretpostavlja se da je korišten 1200. godine prije nove ere. Najranija poznata pisana dokumentacija o kineskom abakusu: suanpan-u datira iz 2. vijeka prije Hrista (iz doba kineska dinastija Han).

1617
Napier's bones /Napier's rods

Nepierove kosti / Nepierove šipke

Nepierove kosti su neka vrsta mehaničke računaljke-kalkulator koji služi za množenje, dijeljenje i računanje drugog korijena. Nepierove kosti je izumio škotski matematičar John Napier. Svoj izum je opisao u djelu koje se zove «Rabdology».
Knjiga je izdana u Edinburghu krajem 1617., a sam proces moženja pa se proces naziva i rabdologija.

1645
Pascalina

Paskalina

Paskalina je mehanički aritmetički kalkulator, koji je izumio Blez Paskal 1645. godine.
Moglo bi se reći da je to bio prvi komercijalni računar namjenski proizveden.
Paskal je 1642. god. započeo radove na svom kalkulatoru kada mu je bilo samo devetnaest godina. Pomagao je u poslu ocu, koji je bio poreski komesar pa je tražio uređaj koji bi mu olakšao računanje poreza.

1673
Leibniz wheel

Lajbnicov točak

Nemački filozof, matematičar i izumitelj Gotfrid Lajbnic dizajnirao je 1673. mehanički kalkulator koji je koristio nazubljene cilindre, koji je mogao da izračunava I kvadratni korjen.
Kasnije je ovaj uređaj postao poznat kao Lajbnicov točak. Princip rada Lajbnicovog kalkulatora bio je isti kao kod Paskala, vidi Pascalina. I ovdje se koriste zupčanici i točkići.

1804
Jacquard loom

Žakardov razboj

Jacquard mašina je uređaj ugrađen na razboj koji pojednostavljuje proces proizvodnje tekstila sa složenim uzorcima. Rezultujući sklop razboja i Žakard mašine naziva se Žakard razboj.
Omogućio je da se na razboju automatski tka tkanina sa složenim uzorcima.

1821-1842
Difference engine
Diferencijalni mašina

Diferencijalni mašina je automatski mehanički kalkulator dizajniran za tabelarni prikaz polinomskih funkcija. Dizajniran je 1820-ih, a osmislio ga je Charles Babbage,vidi
Mašima je dobila ime (diferencijalna) prema metodi podijeljenih razlika, načina da se interpoliraju ili tabeliraju funkcije korištenjem malog skupa polinomskih koeficijenata. Koristila decimalni brojni sistem i pokretala se okretanjem ručke.

1837
Analytical Engine

Analitička mašina

Analitička mašina je koncept mehaničkog računara opšte namjene čiji dizajn je razvio Charles Babbage. Prvi put je opisana 1837. godine kao unapređenje Babbageove diferencijalne mašine, vidi.
Analitička mašina je uključila aritmetičku logičku jedinicu, kontrolni tok u obliku uslovnog grananja i petlji i integrisanu memoriju, što ga čini prvim dizajnom računara opšte namene koji bi se modernim terminima mogao opisati kao Turing-kompletan.

1865
ITU / International Telecommunication Union
predecessor: CCITT / Consultative Committee International for Telegraphy and Telephony

Međunarodna unija za telekomunikacije
predhono Međunarodna telegrafska unija

Međunarodna unija za telekomunikacije je specijalizovana agencija Ujedinjenih nacija odgovorna za sva pitanja vezana za informacione i komunikacione tehnologije.
Osnovana je 17. maja 1865. kao Međunarodna telegrafska unija, što je čini najstarijom agencijom UN-a.

1874
QWERTY keyboard

Tastatura QWERTY

Standardana raspored tastera računarske tastature. Susreće se i pod nazivom američka tastatura, jer je originalno predviđena za englesko govorno područje. Nazvana tako zbog početnog niza slova u karakter setu tastature.
Alternativna tastatura pod imenom Dvorak vidi; bila je zamišljena tako da je imala najčešće upotrebljavane karaktere u centralnoj liniji radi bržeg kucanja, ali QWERTY tastatura se i dalje koristi jer su se korisnici navikli na nju.

1875
SI / SI system / International System of Units
Međunarodni sistem mjernih jedinica

Međunarodni sistem mjernih jedinica je sistem mjernih jedinica čija je upotreba zakonom propisana u svim državama svijeta osim SAD-a, Liberije i Mijanmara.
Mjerne jedinice u SI sistemu definišu se u Međunarodnoj kancelariji za mjere i utege sa sjedištem u Sévresu kraj Pariza. Prva kancelarija je osnovana 1875., kada je 17 država potpisalo Dogovor o metru (fr. Convention du Mètre).

1881
IEC / International Electrotechnical Commission

Međunarodna elektrotehnička komisija

Međunarodna elektrotehnička komisija je međunarodna organizacija za standarde koja priprema i objavljuje međunarodne standarde za sve električne, elektronske i srodne tehnologije – zajednički poznate kao "elektrotehnologija".
IEC standardi pokrivaju širok spektar tehnologija od proizvodnje prenosa i distribucije električne energije, do aparata za domaćinstvo i kancelarijsko poslovanje, poluprovodnika, optičkih vlakana, baterija, solarne energije, nanotehnologije, ...

1890
Census machine / Tabulating machine /Hollerith's tabulator

Holeritova mašina za tabelarno prikazivanje / Holeritov tabulator bušenih kartica

Mašina za tabelarno prikazivanje namjenjena za popis stanovništva. Mašina dizajnirana da pomogne u sažimanju informacija pohranjenih na bušenim karticama.
Izumio ju je je Herman Hollerith, pa je poznata i kao Holeritova mašina za tabuliranje. Mašina je razvijena kako bi pomogla u obradi podataka za popis stanovništva u SAD-u 1890. godine, pa otuda naziv cenzus mašina.
vidi Holerit

1898
Tesla's Boat

Teslin čamac

Prvi daljinski upravljan objekt bio je Teslin čamac čiji rad je je demonstriran 1898., prije više od 130 godina. Bio je to prvi uspješno realizovan "dron" koji je izazvao senzaciju u čitavom svijetu.
Za bežično upravljanje koristio je daljinski upravljač.
vidi electronic switch
Ovu Teslinu prezentaciju, koja je bila dio izložbe električne energije, većina je shvatala, ili kao magiju, ili kao prevaru.

1903
Maskelyne, John Nevil Maskelyne - Gentleman Hacker
Mađioničar, izumitelj i entuzijast bežične tehnologije Nevil Maskeline ((1839.-1917.)

Nevil Maskeline - Haker džentlmen

1903. zabilježen je prvi zabilježeni "upad" u elektronsku komunikaciju. Nevil Maskelyne prekinuo je demonstraciju Marconijeve 'sigurne' bežične telegrafske tehnologije Johna Fleminga (vidi), šaljući Morzeovom kodom Šekspirovu pjesmicu Štakori, štakori...
U pismu Times-u Fleming je zamolio da se razotkrije neznanac odgovoran za naučni vandalizam. Maskelyne je sam odgovorio, tvrdeći da je njegova namjera bila razotkriti Marconija i otkriti ranjivost njegovog izuma, što je cilj mnogih hakera i danas.
Svojim odgovorom i pojavom stekao je znatnu popularnost i kasnije postao poznat kao prvi zabilježeni haker u istoriji.
A svojom demonstracijom pokazao je ono što mnogi i danas zanemaruju: bežična komunikacija je vrlo nesigurna.
1904
Vacuum tube / Thermionic Tube / Electron tube

Vakuumska cijev, elektronska cijev, elektronka

Vakumska cijev, ili elektronska cijev, ili samo cijev je staklena cijev kojoj je uklonjen gas stvarajući vakuum. Elektronka je uređaj koji kontroliše protok struje između elektroda (katode i anode).
Izum elektronske cijevi je praktično stvorio novu naučnu disciplinu: elektroniku.

1936
TM / Turing Machines
Tjuringova mašina, Tjuringov računar

Turingova mašina je apstraktni uređaji za manipulaciju znakovima (simbolima) koji - unatoč jednostavnosti dizajna - mogu biti prilagođeni da simuliraju logiku bilo kog računarskog algoritma (uz sadašnje poimanje algoritma).
Opisao ih je 1936. Alan Turing. Ne koriste se u praktične svrhe, već u misaonim eksperimentima, gdje najvažniju primjenu nalaze u istraživanju granica mogućnosti izračunavanja algoritmima.
vidi Turing completeness - Tjuringova kompletnost

1937-1944
Mark I / Harvard Mark I (IBM Automatic Sequence Controlled Calculator)

Harvard Mark I (IBM automatski sekvencijalno kontrolisani računar)

Harvard Mark I - Harvard Mark IV serija od četiri i računska uređaja istog koncepta, sa promjenjivim tehnološkim realizacije, od uglavnom mehaničkog Marka I do elektronskog Marka IV.
Howard Aiken i Grace Hopper dizajnirali su MARK seriju kompjutera na Univerzitetu Harvard (otuda ono Harvard u imenu računara) i kasnije naziv harvard arhitektrura (vidi) kao opis paralelne arhitekture na kojoj je zasnovan ovaj računar.

1941
Z3

Prvi digitalni računar, koji je praktično realizovan. Konstruisao ga Konrad Zuse 1941, pet godina prije ENIAC-a (vidi).
Zbog Zuseovog učešća u nacističoj Njemačkoj Zuse je prešućivan. 1939. Zuse je pozvan u vojnu službu, gdje je dobio sredstva i izgradio z1, z2 i konačno z3.

1942
Joystick

Igraća palica, Džojstik

Igraća palica ime je naziv ulazne jedinice računara ili igraće konzole koja služi za upravljanje igrama u dvije dimenzije, rjeđe u tri.
Džojstik ima četiri osnovna dijela: kućišta, palice, tastere i kabl s utičnicom.

1942-1955
ENIAC /Electronic Numerical Integrator and Computer

Elektronski numerički integrator i računar

Prvi programabilni elektronski digitalni računar opšte namjene, napravljen tokom Drugog svjetskog rata od strane Sjedinjenih Država. Bio je prvi veliki kompjuter koji radi elektronskom brzinom bez usporavanja mehaničkih delova.
Američki fizičar John Mauchly (vidi) i inženjer Presper Eckert (vidi), sa kolegema na Moore školi za elektrotehniku ​​na Univerzitetu Pennsylvania započeli su projekat izgradnje potpuno elektronskog računara.

1947
Transistor

Tranzistor

Tranzistor je aktivni poluprovodnički element s tri elektrode. Otkriven je 1947. u Bel laboratorijama. 1956. Bardeen, Shockley i Brattain, članovi istraživačkog tima dobili su Nobelovu nagradu za fiziku za istraživanja poluvodiča i otkriće tranzistora.
Dvije su osnovne funkcije tranzistora su:
1. uključivanje i isključivanje signala, što se koristi za realizaciju logičkih kola ili
2. pojačavanje signala, što se koristi za realizaciju pojačivačkih sklopova.

1954
FORTRAN (FORmula TRANSlator)

Fortran je programski jezik visokog nivoa namijenjen rješavanju naučnih i inženjerskih problema; razvio ga je IBM 1954. a u komercijalnu upotrebu ušao 1957. godine.
2021. Fortran je rangiran među 15 najboljih jezika u TIOBE indeksu.
Fortranov dizajn je bio osnova za mnoge druge programske jezike. Među poznatijim je BASIC, koji je baziran na FORTRAN II sa brojnim čišćenjem sintakse, posebno boljim logičkim strukturama, i drugim promjenama za lakši rad u interaktivnom okruženju.

1956
HD/ Hard disk

Hard disk, čvrsti disk, tvrdi disk, fiksni disk

Sekundarna je jedinica za pohranu podataka u računarima. To je elektromehanički uređaj za pohranu podataka koji pohranjuje i dohvaća digitalne podatke pomoću magnetske memorije.
Magnetni disk velikog memorijskog kapaciteta koji se koristi za memorisanje podataka i programskih datoteka. U zadnje vrijeme se umjesto koriste i neke druge tehnologije za ovu namjenu (SSD).

1958
Chip / Integrated circuit / Microchip

Čip, Integrisano elektronsko kolo

Čip je u elektronici naziv za komponentu dobivenu rezanjem pločice poluvodiča (wafer) na kojoj se istovremeno proizvodi veći broj jednakih komponenti, a prije nego što se ugradi u kućište. vidi Integrated Circuit
Prvo integrirsano kolo, sklop na podlozi od germanijske pločice s ugrađenim tranzistorom, otpornikom i kondenzatorom, prvi čip izradio je 1958. Jack Kilby iz američke firme Texas Instruments.

1958
JEDEC /originally: Joint Electron Device Engineering Council, now (since 1997): JEDEC Solid State Technology Association

prvobitno: Komitet za standardizaciju elektronskih uređaja; sada (od 1997.): Tehološka asocijacija za elektomagnetiku komitetet za standardizaciju elektronskih uređaja

JEDEC je globalno industrijsko udruženje koja razvija otvorene standarde za mikroelektroniku. Ima više od 3.000 članova, volontera, koji predstavljaju skoro 300 kompanija članica, organizovanih u 50 komiteta i podkomiteta.
Komiteti predlažu i razvijaju otvorene standarde, objavljujući ažuriranja po potrebi. JEDEC je globalni lider u razvoju otvorenih standarda i publikacija sa sjedištem u okrugu Arlington, Virginia.

1960
Packet switching

Komutacija paketa, paketska komutacija

U telekomunikacijama, komutacija paketa je metoda grupisanja podataka u pakete koji se prenose preko digitalne mreže. Paketi se sastoje od zaglavlja i tereta.
vidi packet
Jednostavna definicija komutacije paketa je: Rutiranje je prenos podataka putem adresiranih paketa tako da je kanal zauzet samo za vrijeme prijenosa paketa, a po završetku prenosa kanal se stavlja na raspolaganje za prenos drugog saobraćaja.

1961
robot

Robot: "Mašina sposobana za automatsko provođenje složenih nizova radnji, posebno ona koja se može programirati pomoću računara."
Oxford English Dictionary
vidi AI robot
Riječ robot osmislio je početkom 1920. češki pisac i dramaturg Karel Čapek, a prvi put je korištena u njegooj drami RUR (Rossum's Universal Robots), objavljenoj 1920. godine.

1963
BASIC / Beginners All purpose Symbolic Instruction Code

Bejzik / Univerzalni jezik opšte namjene

Viši programski jezik pogodan za interaktivno programiranje i namijenjen neprofesionalnim korisnicima računara zbog svoje jednostavnosti. Spada u inerpretere, a postoje verzije koje imaju dodat i kompajler.
Postoji mnogo verzija ovog jezika pa se uobičajeno govori o familiji bejzik jezika. Prvobitno je napravljen 1963. godine (John Kemeny i Thomas Kurtz) na Dartmouth koledžu.

1963.
IEEE / Institute of Electrical and Electronics Engineers

Institut inženjera elektrotehnike i elektronike

Međunarodno neprofitno profesionalno udruženje za elektrotehniku i elektroniku (i povezane discipline) s glavnom korporativnom kancelarijom u New Yorku i operativnim centrom u Piscatawayu, New Jersey .
Od 2018. godine najveća je svjetsko udruženje tehničkih stručnjaka s više od 423 000 članova u više od 160 zemalja širom svijeta. S obzirom na djelatnost kojom se bavi s pravom se smatra najuticajnijom strukovnom organizacijom na svijetu.

1964
UNIX

Juniks

UNIX je operativni sistem koji je prvi put razvijen 1960-ih godina i od tada je u stalnom razvoju. To je stabilan, višekorisnički, multi-tasking sistem za servere, desktop i laptopove.
Pojavio u ranim 70-im godinama 20. vijeka, kao rezulat rada AT&T-a Bell Labsa (vidi). Postoji mnogo različitih verzija UNIX-a, iako dijele zajedničke sličnosti. Najpopularnije varijante UNIX-a su Sun Solaris, GNU/Linux i MacOS X.

1965
Hypertext

hipertekst

Tekst u kojem određene riječi ili slike služe kao veza prema drugim tekstovima, slikama, zvučnim zapisima ili prema bilo kakvom drugom dokumentu, koji se obrađuje pomoću računara.
vidi HTML
Hipertekst je tekstualna struktura koja se sastoji od međusobno povezanih jedinica informacije prikazana na nekom elektronaskom uređaju. Hipertekst nema jedinstven redoslijed čitanja, nego ga čitatelj dinamički određuje, tj. određuje ga tokom čitanja.
Zato kažemo da je tradicionalni tekst sekvencijalan, a hipertekst nesekvencijalan.
Hipertekst se kreira korištenjem HTML standarda, vidi.
Kretanje kroz takve dokumente naziva se navigacija a ne čitanje, a Web dokumenti treba da pruže utisak da se može slobodno kretati kroz informacioni prostor.
Hipertekst se sastoji od međusobno povezanih dijelova teksta (ili drugih informacija) tako da čitalac interaktivno određuje redoslijed čitanja. Kada se hipertekst čita putem interaktivnog pretraživača, pojedine riječi bivaju podvučene i različitih su boja. Klik na neki od ovih linkova će vas odvesti na drugu lokaciju sa više informacija o toj temi. vidi hipermedia.
1965
Moore's law
Murov zakon

"Broj tranzistora koji se po najpovoljnijoj cijeni mogu smjestiti na čip udvostručava se otprilike svake dvije godine.“ Ovo predviđanje Gordona Mura (vidii), jednog od suosnivača Intela poznato je kao Murov zakon.
Kasnije se pravilo o dvogodišnjem udvostručavanju proširilo na kompletnu informacionu tehnologiju, pa i na broj informacija i zastarjevanje znanja.

1968
mouse

miš

Računarski miš je ručni pokazivački uređaj koji detektuje dvodimenzionalno kretanje u odnosu na površinu. Pokret se obično prevodi u kretanje pokazivača na ekranu, što omogućava kontrolu grafičkog korisničkog interfejsa računara.
Prva javna demonstracija miša koji kontroliše računarski sistem bila je 1968.
Miš se pomjera po horizontalnoj površini, obično preko gumene podloge, pri čemu se njegov položaj odslikava na ekranu i prenosi u računar.

1969
Internet

internet (ili Internet vidi napomenu)

Internet je javno dostupna globalna paketna mreža podataka koja povezuje računare i računarske mreže korišćenjem TCP/IP protokola (vidi IP, TCP, TCP/IP). Internet se ponekad naziva i "mrežom svih mreža".
Internet se pojavio u Sjedinjenim Državama 1970-ih, ali je u masovnoj upotrebi od ranih 1990-ih. Procjenjuje se da je 2020. godine približno 4 milijardi ljudi imalo i koristilo pristup internetu.

1969
Laser printer / Laser beam printer

Laserski štampač

Brzi štampač koji koristi laserski zrak (vidi laser) za oblikovanje slika na stranici. Ovi štampači su idealni za potrebe poslovnog i kućnog okruženja. Današnji laserski štampači nude brzinu bez premca, izvanredan orisak i pouzdano rukovanje papirom.
Sem velika brzina štampanja prednost im je mala cijena po stranici odštampanog materijala zbog velikog kapaciteta kaseta sa tonerom, kao i mogućnost štampanja na medijima kao što su paus, providne folije i slično.

1971
Microprocessor

Mikroprocesor

Integrisano kolo u kojem je smještena kompletna centralna procesorska jedinica tj. jedinica centralnog procesora (CPU) smješten u jednoma integrisanom kolu.
1971. godine, sa proročkim reklamom "Najavljivanje nove ere u integrisanoj elektronici", Intel je predstavio novu seriju integrisanih kola.
Razvoj mikroprocesora omogućio je pojavu personalnih računara.

1974
IP / Internet Protocol

Internet protokol

IP je komunikacijski protokol mrežnog sloja u paketu internetskih protokola za prenos datagrama preko mrežnih granica. Njegova funkcija usmjeravanja omogućuje umrežavanje i u biti uspostavlja internet .
IP je nepouzdan protokol. Ne garantuje uspješan prenos podataka. Da bi se uspješno i pozdano koristio treba biti uparen s pouzdanim protokolom kao što je TCP. IP ima zadatak isporučivanja paketa od izvornog hosta do odredišnog hosta (host to host).

1974
Altair 8080

Altair 8080

Mikroračunar koje je dizajnirala firma Micro Instrumentation and Telemetry Systems 1974. na osnovi mikroprocesora Intel 8080. Prodavao se preko pošte pomoću oglasa u časopisu Popular Electronics.
Svojim dizanom omogućavao je nadogradnju i predstavljao je osnov za razvoj PC računara, vidi Apple.

1975
Microsoft Corporation

Korporacija Majkrosoft/ Mikrosoft

Majkrosoft je američka multinacionalna tehnološka korporacija koja proizvodi računarski softver , potrošačku elektroniku , personalne računare i povezane usluge. Osnovali su je Bil Gejts i Pol Alen 1975.
Najpoznatiji softverski proizvodi su linija operativnih sistema Microsoft Windows, paket za kancelarijsko poslovanje Microsoft Office, te internet pretraživač Edge (ranijje Internet Explorer).

1976
Apple I
Apple II

Epl I
Epl II

Apple I je 1976. bio prvi računar koji je razvio Steve Wozniak, a proizvodio ga je Apple. Koristio je TV kao monitor, imao je osnovnu rutinu u ROM-u koju je pokretao računar pri uključenju, dok je za pamćenje podataka korišten kasetofon.
Brzina čitanja i upisivanja na kasetu bila je 1200 bit/s
Ukupno je sastavljeno 200 Apple I.

Apple II je bio računar baziran na procesoru 6502 Motorola kog je Aplle proizvodio od 1977 do 1983. godine

1979
CompuServe

Compuserve je prva komercijalna internetska usluga u Sjedinjenim Državama. Compu-Serv Network, Inc osnovao je Harry Gard 1969. godine, kao podružnicu Golden United Life Insurance-a sa sjedištem u Columbusu u državi Ohio.
Prvobitni plan je bio iznajmljivanje vremena za rad na kompjuterima srednje klase kompanije tokom radnog vremena.

1981
PC / Personal Computer

Lični računar, Personalni kompjuter, PC računar

PC računar je višenamjenski računar koji svojom veličinom, mogućnostima i cijenom omogućava upotrebu u lične svrhe. Lični računar namijenjen je da ga koristi krajnji korisnik, a ne računarski stručnjak. Smatra se da se pojavio 1981. sa pojavom IBM PC-ija.
Microsoftovi operativni sistemi (MS DOS i kasnije Windows) i Intelov hardver dominantni su na tržištu PC računara. Alternativa MS OS su Appleov macOS i Unixu slični operativni sistemi, poput Linuxa, koji obično dolazi u obliku neke od Linux distribucija.

1981
IBM PC compatible computers

IBM PC kompatibilni računar

IBM PC kompatibilni su računari slični originalnom IBM PC-u, XT-u i AT-u koji mogu koristiti isti softver i kartice za proširenje. Takve računare nazivamo PC klonovi ili IBM klonovi.
vidi PC računar
Izraz "IBM PC kompatibilan" je sada istorijski termin, jer je IBM završio sa prodajom svojih ličnih računara.
Potomci ovih računara čine većinu ličnih računara na trenutnom tržištu, a dominantni operativni sistem je Microsoft Windows.

1981
icon
ikonica

U grafičkom interfejsu, sličica (piktogram/ideogram) na ekranu koja predstavlja "nešto" što simbolički predstavlja reprezentaciju programa, funkcije ili sadržaja. Ova "sličica" pomaže korisniku u navigaciji računarskim sistemom.
vidi GUI
Ikone su komponenta GUI operativnih sistema, uključujući Microsoft Windows i Apple macOSX.

1982
TCP/IP
Transmission Control Protocol / Internet Protocol

TCP/IP je uobičajena oznaka grupe (paketa, steka: suite) protokola koju još nazivamo IP grupa protokola. Naziv je ova grupa protokola dobila prema dva najvažnija protokola iz te skupine: TCP te prema samom IP protokolu.
vidi IP; TCP.
Omogućuje komunikaciju preko raznih međusobno povezanih mreža i danas je najrasprostranjeniji protokol na lokalnim mrežama, a na njemu zasniva i globalna mreža: Internet.

1983
Windows / Win / Microsoft Windows

1. Windows je grafički operativni sistem koji je razvio i objavio Microsoft. Microsoft Windows je prvi put predstavljen sa verzijom 1.0, 1983. godine Nakon toga je objavljeno desetak verzija Windowsa, uključujući a 2016. trenutnu verziju Windows 10.
2. Generalno, Windows je osnovni dio računarskog GUI-a (grafičkog korisničkog interfejsa), vidi window. Operativni sistem Microsoft Windows dobio je ime po ovom elementu korisničkog interfejsa.

1984
Tetris

Logička je videoigra, izdana na gotovo svim igraćim platformama. Jedna je od najpoznatijih, najzaraznijih i najuspješnijih videoigara svih vremena. Tvorac igre je, 1984. , bio ruski programer Aleksej Pažitnov.
Pažitnov je radio kao programer u računarskom centru Sovjetske akademije nauka. Zadatak mu je bio da testira novi tip računara. Kreirao je igru koja bi mu pomogla u procjeni koliko je računar moćan - i pružila bi malo zabave.

1984
GNU/GNU's Not Unix!
GNU/Linux
Linux

G'nju/GNU nije Unix
G'nju/Linux
Linuks

GNU je Unixu sličan operativni sistem koji se potpuno sastoji od slobodnog softvera i ne sadrži Unixov kôd. Projekt razvoja OS-a GNU pokrenuo je 1984. godine Richard Stallman.
Nezavisno od GNU projekta Finac Linus Torvalds kreirao je Linus.
Linus je bio inspirisan Minix OS-om.
Spajanjem ova dva projekata nastaje GNU/Linux - višekorisnički i višeposlovni operativni sistem s mnoštvom slobodnih i besplatnih aplikacija, koji se često naziva samo Linux.

1984
OSI Model / Open Systems Interconnection Model

OSI referentni model za otvoreno povezivanje sistema

OSI-model je najkorišteniji apstraktni opis arhitekture mreže. Opisuje komunikaciju sklopova, uređaja, programa, software-a i protokola pri mrežnim komunikacijama.
OSI model dijeli arhitekturu mreže u sedam logičkih nivoa-slojeva (layer), daje spisak funkcija, servisa i protokola koji funkcionišu na svakom nivou. Koriste ga proizvođači pri projektovanju mreža, kao i stručnjaci pri proučavanju i održavanju mreža.

1985
Codd's 12 Rules/ Codde rule

12 Kodovih pravila / 12 zapovjedi Kodovih /Kodovo pravilo

12 Kodovih pravila čini skup od trinaest pravila (numerirasanih od nula do dvanaest) koja je predložio Edgar Kod da definiše šta je potrebno da poseduje jedan sistem za manipulaciju bazom podataka da bi ga mogli smatrati relacionim (RDBMS).
Osamdesetih je termin "relacioni" bio u trendu i na cijeni, pa su proizvođači, a još više prodavači svaku bazu nazivali relacionom. Kod je ovim pravilima pokušao da uvede red i spriječi prevare.

1986
Mac /Macintosh/Apple Macintosh

Mek / Mekintoš /Epl Mekintoš

Macintosh porodicu računara je razvila američka firma Apple Computer. Ovo računar je pušten u prodaju u SAD 1984., i bilo je prvo računar široke potrošnje koji je imalo grafički interfejs i miša, umjesto tada standardnog komandlinijskog okruženja.
Nakon posjete Steve Jobsa (tada glavnog direktora Apple) Xeroxu 1981. s cijelim Macintoshovim razvojnim timom, dolazi do uvođenja novina koje su bile pristune u Xerox Paolo Alto laboratoriju: miš, ikone, vektorska grafika, inerfejs za LAN mrežu, fontovi…

1988
LCD / Liquid Crystal Display

Ekran (displej) sa tečnim kristalom

LCD je zasnovan na tehnologiji tekućih kristala. Danas se najčešće koriste u LCD monitorima u obliku aktivnih TFT LCD monitora.
TFT LCD displej sastoji se od određenog broja piksela, koji su poredani ispred nekog svjetlosnog izvora. Troši relativno malo električne energije, te zauzima malo prostora.

1989
Archie

Arči

Prvi poznati web pretraživač. Archie dolazi od riječi "Arhiv". Razvili su ga 1989. Alan Emtage, Bill Heelan i Peter Deutsch sa Univerziteta McGill u Montrealu (Kanada). Nastao je kao indeks FTP datoteka.
Često se povezivao sa stripovima o Archieju. Zapravo, ovi stripovi (i društvo subkulture oko njih) bilo je inspiracija za imenovanje još nekih pretraživača koji su pojavile u to vrijeme: vidi Jughead i Veronica.
vidi Hypertext

1989
WWW/ w3 / World Wide Web

w3, tripl dabl ju, veb, web,

World Wide Web ili samo Web, naziv dolazi iz engleskog jezika a može se prevesti kao 'svjetska mreža'; u engleskom riječ web ima značenje razgranate i isprepletene mreže poput paučine.
Web je najpopularniji servis na Internetu. Web se često pogrešno koristi kao sinonim za internet a on je samo jedna od Internet usluga

1991
QuickTime

QuickTime je proširivi multimedijski programski paket kojeg je razvila američka firma Apple. QuickTime je audio i video plejer sposoban rukovati raznim digitalnim video formatima i kodecima, slikama, panoramskim slikama, audio i interaktivnim medijima.
Kreiran je 1991. godine. Najnovija verzija za Mac, QuickTime X, dostupna je za Mac OS X Snow Leopard do macOS Mojave. Apple je prekinuo podršku za Windows verziju QuickTime-a 2016. godine i prestao je s podrškom za QuickTime 7 na macOS-u 2018. godine.

1991
Gopher

gofer

Godine 1991. tim programera Na Univerzitetu Minnesota stvorio je prvo popularni protokol za korištenje interneta. Nazvali su ga "Gopher" po fakultetska maskota je američki glodar rupar i sleng izraza "go-fer".
Gopher je bio najpopularniji i najbrži način pristupa internetu do 1994., ali je nakon toga nestao. World Wide Web je preuzeo ulogu platforme za komercijalni internet.
Za pretragu putem gopher protokola korištena je Veronica.

1992
ISA/ Instruction Standard Architecture

Arhitektura standardnih instrukcija

Standard za prenos podataka kod PC računara između periferijskih jedinica i CPU. ISA arhitektura je prvi standard definisan za prenos podataka između CPU i periferije kod PC računara.
Predstavlja apstraktni model računara. Uređaj koji izvršava instrukcije koje opisuje ISA, a to je CPU (mikroprocesor), naziva se implementacija, pa je ovo de fakto standard arhitekture računara.

1993
Veronica

Veronika

Prvi masovno korišteni pretraživač interneta.
vidi Archie, vidi gopher;
Veronika je za gopher isto što i google za veb, s tim što pretražuje samo nazive imena datoteka.
Steven Foster i Fred Barrie sa Univerziteta Nevada, Reno su objavili Veroniku u jesen 1992., a u upotrebu je ušao 1993.

1994
HTML /HyperText Markup Language

Prezentacijski jezik za izradu web stranica (hipertekstualni jezik za označavanje)

HTML je skup standarda koji definiše hiper tekst dokumenta, a propisujega W3C konzorcij. Hipertekst dokument stvara se pomoću HTML jezika. HTML jezikom oblikuje se sadržaj i stvaraju se hiperveze hipertext dokumenta.
HTML je najdominantniji jezik za stvaranje web stranica. Stranice su kreirane u obliku HTML elemenata koji se sastoje od oznaka (tag; otud ono markup) sa znakovima veće-manje. Tagovi dolaze u parovima, vidi tag.

1996
USB System

USB sistem

USB je industrijski standard za povezivanje uređaja u mrežu koji koristi serijski prenos podataka. USB sistem obuhvata protokole, način povezivanja i kabliranja uređaja, napajanje i interfejs između računara, perifernih uređaja i drugih računara.
Definisana su tri različita segmenta: domaćin (host), razvodnici (hub) i izvršni uređaji (dump ili ponekad funkcije: function), koji omogućavaju da se ti uređaji povežu u mrežu.

1997
JavaScript

Javaskript

JavaScript je skriptni programski jezik, koji se izvršava u web pregledniku na strani korisnika. Korisnički sličan Javi, nije potpuno objektno orijentisan kao Java. JavaScript je jedan od najpopularnijih svjetskih programskih jezika.
Pošto je interpreter niije ga potrebno kompajlirati. Prikazuje web stranice na interaktivan i dinamičan način. Da bi se izvršio, pretraživač (browser) mora imati podršku za JavaScript, svi browseri proizvedeni posljednjih godina imaju podršku JavaScript.

2000
R (programming language)

R programski jezik

R je programski jezik za statističko računarstvo i grafiku koji podržavaju R Core Team i R Fondacija za statističko računarstvo. 2022. R zauzima 11. mjesto u TIOBE indeksu, mjeri popularnosti programskih jezika.
Orginalno kreiran od strane statističara Rossa Ihake i Roberta Gentlemana, sada ga razvija R Development Core. R se koristi među programskim rudarima podataka i statističarima za analizu podataka i razvoj statističkog softvera.

2004
POD
Playable on Demand + (broad)CAST

Emitovanje na zahtjev

Prvobitno podcast je bio “radio emisija na internetu”. Podcast je audio ili audio-video zapis koji se distribuira putem interneta, a namijenjen je slušanju (ili gledanju) putem interneta (računara, tableta, mobitela ili televizije).
Postalo uobičajeno da se i epizodne video emisije na YouTubeu, nazivaju podcastima, mada je to nešto drukčija tehnologija. Podcast koristi „RSS” (vidi) format zapisa za distribuciju informacija o snimcima.

2005
Google Earth

Googleova Zemlja, satelitski prikaz Zemlje preko Googlea

Google Earth je program koji omogućava korisnicima 3D prikaz Zemlje, koristeći spajanje visokokvalitetnih satelitskih slika Zemljine kugle sa slikama slikanim iz zraka i podataka geo-informacionog sistema (vidi GIS).
Podržava Windows, Mac, Linux OS i (normalno) Android. Podaci potrebni korisniku za pregled Zemljine površine ne dolaze s programom, već se program putem Interneta spaja na server, s kojeg uzima potrebne podatke.

2005
Google Maps

Googleove mape

Google Maps je web navigacijska aplikacija koja vam može pomoći da dođete od tačke A do tačke B najjednostavnijom rutom. Informacije koje pruža Google Maps se svakodnevno ažuriraju i često (ponegdje) daju stanje u saobraćaju u realnom vremenu.
Posebno efikasan je GPS Google Maps, koji ljudima može dati precizne smjernice s bilo kojeg mjesta na bilo koje mjesto planiranje ruta za putovanje pješice, automobilom, biciklom i zrakom ili javnim prevozom.

2007
Quad processor

Procesor sa četiri jezgra

Procesor sa četiri jezgra je mikroprocesor koji se fizički ugrađuje u jedno procesorsko podnožje na matičnoj ploči, ali ima četiri jezgre (core) od kojih je svaka zapravo zaseban procesor koji čita i izvršava programske instrukcije.
vidi mikroprocesor
2007. Intel je objavio Core 2 prvi Quad procesor Q6700, a 2009. AMD je objavio prve procesore Phenom II X4 sa četiri jezgra.

2008
HTML 5

HTML (vidi) specifikacije HTML 5 se koristi da označi Web Applications 1.0 specifikacije i Web Forms 2.0 specifikacije. HTML 5 je specificiran 2008. godine od strane W3C.
Zadnja glavna HTML verzija specifikacija poznata je kao HTML Living Standard.
Aplikacije na mreži su sve složenije i to se naglašava posebnim definisanjem specifikacija za aplikacije i forme.
2008
BTC / BitCoin
bitCoin

Bitkoin
bitkoin

Bitcoin je decentralizovana, distribuirana, anonimna platna mreža, a ujedno i virtuelna kriptovaluta koju ta platna mreža koristi. Bitcoin platna mreža funkcionira pomoću kompleksnog algoritma poznatog kao Blok-lanac.
vidi blockchain
Transakcije u mreži Bitcoin (veliko "B") se bilježe u javnoj knjizi (popisu transakcija) koristeći vlastitu valutu, koja se takođe zove bitcoin (malo "b", mada ne uvijek). Plaćanja se provode na principu peer-to-peer mreže, bez centralne institucije.

2009
Ubuntu

Distribucije (verzija) GNU/Linux operativnog sistema, otvorenog koda koja se pojavila 2009. godine. Ubuntu je nastao kao verzija Debian GNU/Linux sistema, koji je mnoge osnovne komponente preuzeo iz GNU projekta.
Koristi Linux monolitno (vidi) jezgro operativnog sistema. Ubuntu za PC standardno sadrži grafički korisnički intrfejs. Podržane platforme: AMD64 (x86-64), 64-bit ARM, POWER8, s390x.

2009
G1 / Google Android
G1 Google android telefon

Mobilni telefon sa prvom verzijom Android operativnog sistema. Telefon se počeo distribuirati početkom 2009.
Prilikom promocije predsjednik i izvršni direktor Googlea Eric Schmid je izjavio: "Naša je vizija da će moćna platforma koju otkrivamo pokretati hiljade različitih modela telefona.”
Neskromno.
I tačno.

2019
Quantum computers
Quantum computing

Kvantni računari
Kvantno računarstvo

Kvantni računar je bilo kakav uređaj za računanje koji direktno koristi različite kvantnomehaničke fenomene, kao što su superpozicija i povezanost, kako bi obavile operacije nad podacima.
Osnovni princip kvantnog računarstva je da se kvantna svojstva čestica mogu koristiti za predstavljanje i strukturisanje podataka. U klasičnom, (binarnom digitalnom) računaru podaci se reprezentuju bitovima; u kvantnom kubitima.
vidi qubit

Foot1
Prvo štampano izdanje 2007.

Drugo štampano izdanje 2011.

Treće štampano i prvo online izdanje 2020.
Ilustrovani rječnik računarskih pojmova

ReklamaMlink
NOVO MKE
Mala Kompjuterska Enciklopedija
MKE dostupna od juna 2023.

Aktuelno (ovo koje gledate) RR Treće online izdanje
ver. 2.0, avgust 2023.

Vidi našu ponudu i reference
mojTim se zahvaljuje posjetiocima portala Sveznadar i poziva ih na saradnju.